Het is iets van alle tijden: piramidespelen. De één noemt het oplichting, de ander een kansspel. Feit is dat er een aura van geheimzinnigheid omheen hangt en dat je pas als deelnemer te weten komt hoe het in elkaar zit. En dan kan het maar zo te laat zijn. Momenteel gaat er via social media een nieuw piramidespel rond dat zich vooral richt op jongeren: Geldbloem. Waarom je altijd op moet letten bij dit soort uitnodigingen, zocht ik weer voor je uit.
Laten we eens beginnen met de vraag wat er nu onder een piramidespel wordt verstaan. Het is een ‘spel' waarbij deelnemers worden gevraagd een bepaalde inleg te doen. Daar staat meestal de belofte tegenover dat, als jij genoeg nieuwe deelnemers weet te werven, je verder naar de top komt en geld gaat verdienen. Dit geld komt voort uit de inleg van nieuwe deelnemers, en je moet behoorlijk hoog op de piramide staan om überhaupt in aanmerking te komen voor een uitbetaling.
Hoe de vergoeding in elkaar zit en hoeveel mensen jij onder je moet hebben voordat je geld gaat ‘verdienen' wordt van te voren niet verteld. Vaak word je verleid met enorme bedragen die je in korte tijd zou kunnen verdienen. Om te kunnen verdienen moet jij mensen werven, maar om hoger op de piramide te komen, moeten de mensen die jij geworven hebt, zelf ook weer nieuwe deelnemers werven. Zodra er niet genoeg nieuwe deelnemers meer bij komen, stort de piramide in en ben je de inleg kwijt. Vooral degenen die onder aan de piramide staan hebben dan pech.
Er zijn verschillende dingen waar je op kunt letten, maar laten we beginnen met de meest voor de hand liggende: als het te mooi om waar te zijn lijkt, is het dit waarschijnlijk ook! Dus als iemand je vraagt om €100 in te leggen in een spel of als investering, en daarbij zegt dat je daar over een paar maanden €5000 voor terug krijgt, dan moet je je even achter de oren gaan krabben. Als daarbij ook nog de nadruk gelegd wordt op het feit dat je snel moet handelen (voor je het weet is de kans weer voorbij) dan heb je de volgende rode vlag al te pakken. In een piramidespel wordt vaak gevraagd om de inleg meteen te voldoen. Je krijgt geen kans er (goed) over na te denken, of om je helemaal te bedenken.
Ben je geïnteresseerd en vraag je hoe het dan precies zit? Dan zul je vooral ontwijkende antwoorden krijgen. In welk product of dienst jij je geld inlegt zul je van te voren niet (precies) te horen krijgen. Wél wordt de nadruk gelegd op het werven van nieuwe deelnemers. En vooral dat hoe meer mensen jij aanbrengt, hoe meer jij verdient. En doe je niet mee of wil je nadenken? Dan ben je al snel een loser, terwijl degenen die wél meedoen de helden van de dag zijn.
Vaak wordt een piramidespel niet als zodanig ‘verkocht', er wordt vaak een andere activiteit omheen georganiseerd. Je kunt denken aan deelname aan een timeshare-appartement, beleggingsproducten, goedkope telefoonabonnementen, een travel club etc. Maar ook met de verkoop van alledaagse producten worden leden geworven voor het achterliggende piramidespel.
Bij de Nederlandse wet is een piramidespel verboden. Dit omdat het gezien wordt als een kansspel en dus als zodanig aangemeld moet worden bij de Kansspelautoriteit (KSA). Dit is in 1998 geregeld, nadat er in de jaren daarvoor veel mensen deelnamen aan piramidespelen en in 1997 de eerste (financiële) slachtoffers in Nederland vielen. Sommige organisatoren van piramidespelen zijn veroordeeld tot het terugbetalen van de inleg aan de deelnemers. Maar in de meeste gevallen zijn de organisatoren al gevlogen en onvindbaar, of bevinden zich in landen als Rusland die geen uitlevering doen.
Toch komen piramidespelen nog steeds voor, vooral ook omdat er een dunne scheidslijn is met andere vormen van fraude en marketing die soms wel legaal zijn. Overigens is in de VS, eveneens een broedplaats voor piramidespelen, het organiseren van zo'n spel ook verboden.
Naast het piramidespel zijn er verschillende andere spelen en investeringen die kenmerken delen met het spel, maar toch net anders zijn. Ik zal er hier een aantal noemen.
Ponzifraude is een vorm waarbij men beloofd je inleg te beleggen en daar een enorm rendement voor voorspiegelt. Er wordt ook al vrij snel ‘rendement' uitgekeerd waardoor het in eerste instantie goed lijkt te gaan. Echter, deze uitbetalingen worden gedaan vanuit de inleg van nieuwe deelnemers waardoor de ‘beleggingspot' niet zo groot wordt als zou moeten en de constructie dus gaat wankelen. Maar dat merk je pas als het te laat is. Verschil met een piramidespel is dat de deelnemers geen nieuwe deelnemers werven, maar dat dit door de organisatie gedaan wordt.
Een matrixspel lijkt op zowel een piramidespel als ponzifraude maar hierbij wordt een cadeau (vergoeding in natura) in het vooruitzicht gesteld. Hierbij moet je eerst zelf een product kopen en vervolgens een bepaald aantal mensen ook iets laten kopen bij dezelfde (web)winkel via een speciale link (affiliatelink). Heb je dat voor elkaar gekregen dan krijg jij je beloofde cadeau. Hoewel het gezien kan worden als een marketingtruc, is deze constructie in Nederland benoemd onder de Wet oneerlijke handelspraktijken en ook in de VS en UK lijken ze als illegaal te worden aangemerkt.
Multi-Level Marketing (MLM) wordt soms ook een piramidespel genoemd maar is het niet en deze vorm is ook toegestaan. Bij MLM worden producten verkocht via een netwerk van distributeurs en verkopers, en niet de reguliere weg van media en marketing aangeprezen. De investering die een deelnemer moet doen gaat niet naar de organisatie, die verdienen enkel geld via de nieuwe leden. In ieder geval, dat is de bedoeling. Een legaal MLM-bedrijf is in de meeste gevallen aangesloten bij de Direct Selling Association, in Nederland bij de Vereniging Directe Verkoop. Herbalife is een voorbeeld van een MLM-bedrijf, al zullen de meningen verdeeld zijn of zij zich inderdaad altijd aan de richtlijnen houden. De organisatie is zo mysterieus dat het mij niet zou verbazen als daar iets niet helemaal klopt.
In de jaren '30 van de vorig eeuw bestonden er al piramidespelen, toen ook wel sneeuwbalspelen genoemd. Een wellicht bekend (en onbekend) voorbeeld van een piramidespel is een kettingbrief waarbij geld in het spel was. Hierbij werd gevraagd om een (relatief) klein bedrag en dat zou groeien naarmate de brief verder rondging.
In 1997 heeft een piramidespel, of ponzifraude, dat gesteund leek te worden door de regering, gezorgd voor een staat van anarchie in Albanië. Zo'n twee derde van de bevolking (2 miljoen mensen) legde geld in in investeringsfondsen, nadat de staat begin jaren '90 vanuit het communisme geliberaliseerd werd. Alleen bleek die inleg niet in een echt investeringsfonds gedaan te zijn, en op 24 januari 1997 stortte de piramide in en was $1,2 miljard in rook opgegaan. Dit was voor het grootste deel spaargeld van de gewone burger. Dit leidde tot rellen en uiteindelijk een wetteloos land, waarbij de VN uiteindelijk ingreep en er in de zomer bij verkiezingen een nieuwe regering werd gekozen.
In maart 1997 werd in Nederland voor het eerst uitspraak gedaan over een piramidespel, Orpiton genaamd. Hierbij was de organisator een voorganger van een reformatorische gemeente in Dordrecht en het speelde vooral in orthodox-protestantse kring. Hij vroeg deelnemers een inleg van 230 Gulden en stelde daar een potentieel rendement van 700% tegenover. Voor de inleg kregen de deelnemers een kettingbrief waarmee nieuwe deelnemers geworven kunnen worden. De organisator had een berg geld in beheer waar hij geen inzage in gaf noch uitleg of inlichtingen over verstrekte.
Eind november 2018 waarschuwde de Kansspelautoriteit voor een relatief nieuw piramidespel dat actief is via social media. Vooral via Instagram worden jongeren gelokt om een (relatief) klein bedrag van €20 in te leggen. Hier staat een beloning van €160 tegenover is de belofte. Als je wil meedoen, kom je in een WhatsApp groep waarin een Tikkie verstuurd wordt. Als je dit betaald hebt, ben je deelnemer. Je begint aan de buitenste (vierde) rang van de bloem. Door het werven van nieuwe deelnemers schuif je op naar het de middelste rangen, uiteindelijk is het doel dat je het binnenste van de bloem bereikt. Dan ben jij degene die een Tikkie mag sturen en dus het geld ontvangt.
Hoewel het 'spel' zelf zegt voor 18 jaar en ouder te zijn, worden vooral jongeren benaderd. Dit komt mede door de media die gekozen worden (Instagram, SnapChat). Het gebruik van Tikkie maakt het mogelijk om met 1 druk op de knop te betalen, zonder dat jij de gegevens van de ontvanger daadwerkelijk hebt en kunt controleren. En hoewel €20 voor de meesten van ons niet zoveel geld is, is dat voor jongeren natuurlijk wel. Daar moeten ze hard voor werken. En €160 is een behoorlijk vermogen voor iemand van 16 jaar.
Jongeren vinden het vaak moeilijk nee te zeggen. Ze willen meestal ergens bijhoren. Dus als zij nee zeggen tegen betaling van die €20 is de kans aanwezig dat ze voor loser worden uitgemaakt. Of dat ze uit de groep liggen. Peer pressure, groepsdruk, speelt veel bij jongeren. En daar maakt Geldbloem dan ook dankbaar gebruik van.
Op dit moment (eind november 2018) loopt het spel nog. Dat betekent dat er nog steeds nieuwe deelnemers bij komen die €20 betalen. Omdat het zich vooral op social media en Whatsapp afspeelt, hebben veel ouders het waarschijnlijk ook niet in de gaten. Nu het in de nieuwsmedia genoemd wordt, komt er meer bekendheid. Het is te hopen dat de piramide snel omvalt en dat dit spel stopt. En dat de gedupeerde jongeren hun geld ook nog terug kunnen krijgen. Ze staan in hun recht, maar waar moet het vandaan gehaald worden?
...Is het dat meestal ook. Dat heb ik al eerder gezegd. En ik ga ervan uit dat Onetimers slim genoeg zijn om niet in een piramidespel te trappen. Maar je weet het maar nooit. En aangezien organisatoren slim genoeg zijn om een bepaalde, vaak kwetsbare groep te benaderen, is het wel onze taak om te informeren. En hopelijk een ander te behoeden om aan zoiets mee te doen, ook al gaat het 'maar' om €20.
Net als reclames ons moeten waarschuwen voor het afsluiten van onze woning tegen diefstal. Reclames die ons leren dat we op moeten hangen als we het niet vertrouwen, pop-ups weg moeten klikken en dat we niemand onze inloggegevens en/of pincode moeten geven. Dat er gewaarschuwd wordt niet in mails te trappen die namens onze bank, energieleverancier, telefoonmaatschappij of zelfs het CJIB gestuurd worden. Dat je geen (rijke) overleden oom hebt in Gambia die jou als erfgenaam heeft benoemd.
We worden gewaarschuwd voor allerhande vormen van fraude. Het lijkt me goed dat we elkaar ook waarschuwen voor piramidespelen als Geldbloem. En niet alleen elkaar, maar ook onze kinderen. Kleinkinderen, neven, nichten, buurtkinderen. Iedereen die potentieel in de doelgroep past. Je kunt met die €20 beter andere dingen doen. En ook elke toekomstige uitnodiging: trap er niet in!
geplaatst in 
